ΟΤΑΝ Ο ΜΑΡΞ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΕΝΓΚΕΛΣ

                    Μερικές σκέψεις που μου γέννησε η ταινία.

Όπως θα επεσήμαναν οι Έλληνες σινεφίλ, τις ημέρες που ήταν κοντά στην 100ή επέτειο από τη μεγάλη οκτωβριανή επανάσταση, τέλος Οκτώβρη και αρχές Νοέμβρη, στην Αθήνα προβλήθηκε η χαριτωμένη ταινία του Ραούλ Πεκ «Όταν ο Μαρξ συνάντησε τον Ένγκελς» στο 30ό Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και στις αθηναϊκές αίθουσες.

Στην αίθουσα που πήγα, πριν αρχίσει η ταινία, πιάσαμε κουβέντα οι λίγοι θεατές, αν και άγνωστοι μεταξύ μας, και μάλιστα κάποιος από αυτούς μας είπε πως δεν έχει μεν διαβάσει ενθουσιώδεις κριτικές αλλά δεν θα το έχανε. Και μάλιστα ο ίδιος εκθείασε το γεγονός πως στην ταινία οι δυο μεγάλοι αγωνιστές και διανοούμενοι παρουσιάζονται σε νεανική ηλικία. Αυτό το θεωρούσε θετικό γιατί έτσι έρχονται πιο κοντά στους νέους.

Θυμήθηκα, με την ευκαιρία αυτή, μια συζήτηση με έναν Γάλλο πανεπιστημιακό καθηγητή γεωγραφίας που μου εξηγούσε πως είναι πολύ παιδαγωγικό να έχουν και τα σχολικά βιβλία νεανικές απεικονίσεις των επιστημόνων και να μην τους παρουσιάζουν όλους σαν απομακρυσμένους παππούδες. Το ίδιο γίνεται τον τελευταίο καιρό, βλέπω, και με τις εικόνες του Καρόλου Μαρξ και του Φρίντριχ Ένγκελς. Άλλωστε η συμπάθειά μας για τον Κάρολο και το Φρειδερίκο πρέπει να είναι δεδομένη για τα πλουσιόπαιδα αυτά που αφιέρωσαν τη ζωή και τη σκέψη τους, με αρκετή επιτυχία, «στην απελευθέρωση του προλεταριάτου από τα ταξικά του δεσμά».

Επί πολλά χρόνια είχα την ευκαιρία να επισκέπτομαι το αρχοντικό του Μαρξ στην πόλη Τρίερ της Γερμανίας γιατί έμενα πολύ κοντά σε αυτό. Όταν έρχονταν φίλοι μας στο Λουξεμβούργο πηγαίναμε να το επισκεφτούμε αλλά και μερικά Σάββατα βρισκόμαστε στην Τρίερ για σαββατιανά ψώνια, ακριβώς δίπλα στο ανακαινισμένο σπίτι-μουσείο. Δίπλα βρίσκεται και ένα δημόσιο κέντρο μαρξιστικών ερευνών και πιο πέρα η βασιλική του Μεγ. Κωνσταντίνου.

Όσο για τη σχέση μου με τον Ένγκελς, σκέπτομαι πως έκανα μια επαγγελματική ζωή, με τη διδασκαλία της φυσικής και μετά της πολιτισμικής γεωγραφίας, παράλληλη με το θεμελιώδες έργο του, τη «Διαλεκτική της Φύσης», που αποτελούσε έμπνευση για μερικά ζητήματα της διδασκαλίας της φυσικής, και το πολεογραφικό του έργο «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», που περιγράφει τη λειτουργία της πόλης του Μάντσεστερ, όπου ο πατέρας του είχε εργοστάσιο.

Με βάση τη «Διαλεκτική» και με την αφορμή της ενεργειακής κρίσης της δεκαετίας του 1970, είχα την ευκαιρία να δουλέψω προτάσεις για ένα ενεργειακό πρόγραμμα φυσικής και μάλιστα ο καθηγητής Σ. Περιστεράκης, που είχε διαβάσει άρθρα μου, μου είχε προτείνει να το δουλέψουμε μαζί και να το εισηγηθεί για έκδοση στον ΟΕΔΒ. Το προχώρησα, αλλά μια αλλαγή στις διαδικασίες αναθέσεων συγγραφής δεν μας επέτρεψε να το ολοκληρώσουμε, ενώ εγώ προτάθηκα ως συνεισηγητής της επιτροπής κρίσης των βιβλίων.

Για την «Κατάσταση» έγραφα άλλοτε: Το πρώτο μέρος, μολονότι αρχίζει με μια χαριτωμένη και όλο ζωντάνια και θαυμασμό – τουριστική θα λέγαμε – περιγραφή του Λονδίνου  και της θέας του από τη Γέφυρα του Λονδίνου, γρήγορα εξελίσσεται σε ένα κείμενο ευθύνης, συμπάθειας και ανθρωπιάς. Που μάλιστα περνά και στη μεθοδολογία της ανθρωπολογίας του δρόμου δια της ανθρώπινης παρατήρησης: «…προσπερνούν στριμωχτά ο ένας τον άλλον […] και δεν του περνάει κανενός από το μυαλό να τιμήσει το συνάνθρωπό του ούτε με μια ματιά». (Αυτά έγραφε για τους Λονδρέζους που δεν κοιτάν, τον άλλο στο δρόμο, όπως έχει γίνει και στην Αθήνα, πια).

Αυτές οι προσωπικές σκέψεις μου ήρθαν βλέποντας την ταινία και την προτείνω στους φίλους.